حالا که سالیان سال از شروع کار من به عنوان یک طراح گرافیک، و به طور ویژه طراحی در زمینه حروف می‌گذرد، تصمیم گرفته‌ام تا علایق و تجربیات شخصی خود را در حوزه پروژه‌های حروف‌گذاری و تایپوگرافی به دیگران منتقل کنم. مسلماً شما نیز بعد از مدتی تلاش مستمر، تکامل و پیشرفت تدریجی دستان خود را در ایجاد طرححرفها حس خواهید کرد.
درباره طراحی حروف خصوصاً در مورد تاریخچه و پیچیدگی‌های تکنیکی و ترسیمی ایجاد طرح حرف‌ها (در پایان این مقاله چند لینک از منابع ممتاز در این حوزه آورده شده است) مطالب بسیاری نوشته شده است. اما دقیقاً باید از کجا شروع کنیم؟ اگر کار خود را به عنوان طراح در این رشته، به تازگی آغاز کرده‌اید، آیا با اولین گام‌های عملی، نرم افزارهای کاربردی و ملاحظات ابتدایی، در این حوزه آشنایی دارید؟
من به اطلاعات مفیدی دست پیدا کرده‌ام. اما این اطلاعات از منابع بسیار و البته پراکنده، جمع آوری شده‌اند و حتی تکنولوژی‌های مرتبط با برخی از آن‌ها از رده خارج شده است. بدون شک روش شناسی تجربه‌های فردی برای افراد مختلف، به صورت انحصاری تعریف شده است. لکن، به نظر من، کنار هم قرار دادن گام‌های مختلف برای رسیدن به نقطه B از نقطه A، حتی قبل از اینکه به سراغ نقاط C تا Z بروید، نیز دشوار است.
به اشتراک گذاری ایده‌ها
به عنوان یک شروع خوب، در این تابستان، من در دوره کوتاه مدت طراحی حروف (TDi) در Reading University شرکت کردم که در رشته طراحی طرح‌حرف (Typeface Design) در دنیا شناخته شده است و بسیاری از فارغ التحصیلان موفق این رشته در این مرکز مشغول به تحصیل بوده‌اند. در این دوره مطالب بسیار زیاد و مفیدی را فرا گرفته، و می‌توانم آن‌ها را به شما نیز معرفی کنم.
به نظر خودم به اشتراک گذاری برخی از این روش‌های عملی و دیدگاه‌هایی که در طول این دو هفته به صورت فشرده یاد گرفته‌ام، می‌تواند مفید و کارآمد باشد. این مقاله به هیچ وجه یک مقاله جامع نیست، اما امیدوارم بتواند پایه‌های زیربنایی برای شروع کار و تعریفِ مراحل کاری را در اختیار شما قرار دهد.
- علاوه بر این میتوانید به لینک What is typography? به منظور یادگیری اصطلاحات و قواعد پایه‌ای نیز رجوع کنید.
1. با هدف مشخص شروع کنید
طراحی در حوزه طرححرفها، قرار گرفتن در یک مسیر طولانی است و بنابراین باید نگاه روشنی به اهداف خود داشته باشید. ممکن است بخواهید کار خود را با توجه کامل به توانایی‌های شخصی خود آغاز کنید. در عین حال باید توجه داشته باشید که تکنیک‌ها و تمرینات متداول و معمول برای ایجاد یک طرح‌حرف، در پاسخ به یک هدف مشخص ارائه می‌شوند.
ارتقاء توانایی در مشخص کردن هدف، نیازمند تحقیق و اندیشه است. کار شما برای چه اهدافی انجام می‌پذیرد: برای استفاده شخصی خودتان طراحی می‌کنید یا پروژه خاصی را در دست دارید؟ آیا مساله‌ای وجود دارد که باید آن را حل کنید؟ میزان تناسب طرح‌حرف با فضای طراحی‌های مشابه تا چه حدی است؟ چه چیزی به کار شما یکتایی و انحصار می‌بخشد؟
گزینه‌های بسیاری پیش رو دارید. ممکن است طرح‌حرف پیشنهادی شما به طور ویژه‌ای در متون آکادمیک بکار رود و به این ترتیب بتواند سیستم عدد نویسی بهتری را برای اسناد مهندسی ایجاد کند یا اینکه ممکن است در نامه‌نگاری‌های عمومی مورد استفاده قرار گیرد. تنها زمانی که بدانید یک طرح‌حرف خاص دقیقاً به چه منظور بکار می‌رود، میتوانید طراحی را شروع کنید.
2. انتخاب‌های بنیادین
تعدادی انتخاب اولیه وجود دارد که باید به آن‌ها توجه کنید. 1. طرح حرف serif یا sans serif ؟ 2. طرح‌حرف مورد نظر بر پایه اصول نوشتاری قرار دارد یا اینکه بیشتر به موارد هندسی می‌پردازد؟ 3. طراحی شما متن محور است و باید در اندازه‌های کوچک و متناسب برای متن‌های طولانی باشد یا اینکه صورت نمایشی آن با سبک تخیلی اهمیت داشته و بهتر است در اندازه بزرگ طراحی شود؟
نکته: معمولاً در دوره‌های آموزشی گفته می‌شود که طراحی با طرح‌حرف sans serif برای تازه‌کاران دشوارتر است، چرا که ویژگی‌های مختص این نوع طرح‌ها به گونه‌ای است که نیازمند دقت و مهارت بیشتری هستند.
3. اشتباهات اولیه
تعدادی اشتباهات اولیه‌ای وجود دارند که باید از آن‌ها اجتناب کرد:
- باید تصمیم بگیرید، دست‌خط خود را دیجیتالی کنید، که البته تمرین کاربردی و مفیدی نیز هست. اما به دلیل اینکه دست خط هر کس جزء ویژگی‌های کاملاً شخصی اوست، این طرححرفها، با تغییرات بسیار کم صرفاً به استفاده‌های شخصی محدود می‌شوند.
- طراحی خود را بر پایه طرح‌های کلی و موجود انجام ندهید. مثلاً طرح‌حرف 'Helvetica with wings' برای ایجاد یک طرح حرف بهتر و کمک به ارتقاء مهارت‌های طراحی شما مناسب نیست. نباید این را بگویم، اما طرح‌حرف‌های این چنینی قاعدتاً ناموفق بوده و به تدریج حذف می‌شوند.
4. از دستان خود استفاده کنید
بیشتر نوشته‌ها بر اساس نوع ترسیم فرمِ حرف از یکدیگر متمایز می‌شوند، بنابراین حتی اگر در طراحی منحنی بزیر (Bezier curve) مهارت دارید، من همیشه در آغاز کار از طراحی و تعریف فرم حروف به صورت دستی دفاع می‌کنم. ایجاد اشکال مشخص، با استفاده از رایانه، در حین طراحی، می‌تواند ناشیانه و زمان‌بر باشد.
سعی کنید اشکال مناسب و برازنده‌ای را برای چند کاراکتر اولیه، ابتدا روی کاغذ آورده و سپس آن‌ها را به صورت دیجیتالی تعریف کنید. حالا میتوانید کاراکترهای بعدی را روی صفحه رایانه و با هماهنگ کردن ویژگی‌های کلیدی نظیر حالت انتهایی و پایانی و یا میزان پهنای هر حرکت، طرح ریزی کنید. میتوانید ترسیم‌های بیش از صد طراح را در لینک Typography Sketchbooks ببینید.
نکته: به طور طبیعی ترسیم‌هایی که با دست انجام می‌شوند، نرم‌تر بوده و منحنی‌های صحیح‌تر به لحاظ تعقر با چرخش دست و مچ کشیده می‌شوند. برای رسیدن به مزایای طراحی‌های دستی، بهتر است به جای تغییر و تنظیم موقعیت فیزیکی خود یا ترسیم در جهت مخالفِ نقطه چرخش، کاغذ خود را بچرخانید.
5. با چه کارکترهایی شروع کنیم؟
شروع طراحی با کارکتر‌های معین می‌تواند به شما کمک کند.
شروع طراحی با کارکتر‌های معین می‌تواند به تنظیم و یکدست کردن سبک طراحی حروف و همچنین ایجاد هارمونی این طرححرفها با دیگر کاراکترها کمک کند. آنچه را که کاراکترهای کنترلی ('control characters') می‌نامند، و معمولاً در حروف کوچک لاتین n و o و در حروف بزرگ O و H هستند، به این منظور استفاده می‌شوند. در دوره‌های فشرده Reading University ما متناوباً به این حروف، ساخت کلمه 'adhesion' را نیز اضافه کرده و با استفاده از آن ویژگی‌های اصلی حروف را تست می‌کردیم (در ابتدا این کلمه به صورت 'adhecion' بوده و بعدها s به آن اضافه شده است).
6. کار با رایانه
روش‌های مختلفی برای انجام طراحی رایانه‌ای در دسترس می‌باشد. البته هر چند برنامه‌های ترسیمی پرطرفداری در این حوزه وجود دارد، ترجیح من طراحی و ترسیم با دست است چرا که می‌خواهم کنترل کاملی بر مسیر حرکت نقاط روی منحنی‌ها، داشته باشم.
بیشتر نرم‌افزارها نیازمند ترسیم خوش تعریفی هستند تا بتوانند به صورت موثر کار کنند. بنابراین زمانی که پیش‌طرح یک کاراکتر را آماده کردید، ابتدا طرح کلی را با یک خودنویس طراحی مناسب (برای بدست آوردن لبه‌های بیرونی کار) ترسیم کرده و سپس درون شکل مورد نظر را با ماژیک رنگ بزنید.
نکته: میتوانید از طرح خود با دروبین موبایل عکس گرفته (امروزه بیشتر این دوربین‌ها کیفیت بالایی دارند) و آن را به رایانه‌تان منتقل کنید.
7. انتخاب نرم‌افزار
حروف مشخصه که در دستورکار MA قرار گرفته‌اند: از سمت چپ و بالا ساعت‌گرد، Prakashan توسط Alessia Mazzarella ، Téras توسط Sebastian Losch ، و Aronde توسط Stéphane Passerat طراحی شده‌اند.
بسیاری از طراحان با سابقه در کارِ طراحی گرافیکی، برای شروع طراحی حروف مستقیماً به سراغ Adobe Illustrator می‌روند. این نرم افزار برای ترسیم یک فرم حرفی منحصر به فرد و به دست آوردن تجربه، مفید و کارآمد است. اما خیلی زود مشخص می‌شود که این ابزار برای ساخت طرح‌حرف کارایی لازم را ندارد. بهتر است از ابتدا مزایای کار در محیط‌هایی را بدانید که به شما فرصت تفکر درباره فاصله‌گذاری حروف و خلق کلمات را می‌دهند.
در سال‌های اخیر، امکان انتخاب نرم‌افزار روی Mac راه اندازی شده است. این استاندارد صنعتی معاصر با عنوان FontLab Studio (Mac and Windows) ظاهر شد، اما نرم‌افزارهای جدیدی نظیر Glyphs و Robofont بیشتر مورد توجه طراحان حروف و تایپوگرافیست‌ها بوده‌اند. این برنامه‌ها ارزان قیمت نیستند اما Glyphs نسخه مینی، روی Mac App Store با برخی عاملیت‌های حذف شده دارد، که برای مبتدیان مناسب است. این دو نرم‌افزار یک برنامه 30 روزه رایگان را نیز ارائه کرده‌اند. مزیت دیگر این بسته، امکان همراه بردن کار در مسافرت‌ها است.
8. استفاده از نرم‌افزار
همانطور که در دوره آموزشی به ما توصیه شد، من نیز از نرم‌افزار Glyphs استفاده می‌کنم. این نرم‌افزار رابط‌کاربری مناسب و ویدئوهای آموزشی آنلاین، نیز دارد. البته به مانند همه نرم‌افزارها، برای آشنایی با آن باید زمان کافی، اختصاص دهید.
وقتی تصویر مورد نظر را وارد کنید، خواهید دید که رابط کاربری ترسیم بسیار شبیه به Illustrator عمل می‌کند، به استثنای اینکه کنترل نقاط منحنی بزیر در Glyphs بسیار دقیق‌تر از Illustrator است.
نکته: تا حد امکان، و به منظور کنترل بیشتر، نقاط مورد نظر را، روی حد نهاییِ منحنی‌های فرم دهنده حروف (بالا، پایین، چپ و راست) قرار دهید. نکات بیشتر در مورد دیجیتالی کردن را روی لینک TypeCooker ببینید.
9. حالت Text view
وقتی تعدادی از حروف خود را ترسیم کردید، میتوانید با استفاده از حالت Text view، کلمات را نیز تایپ کنید. یکی دیگر از مزایای اصلی این نرم‌افزار عبارتست از امکان ویرایش اشکال در همان محیط Text view که هماهنگ سازی (harmonizing) کاراکترها ، در کلمات، را در آنجا شروع کرده بودیم.
در ادامه میتوانید، تنظیم فاصله‌گذاری حروف را آغاز کنید. در این مرحله به ریتم شمارنده‌ها توجه کرده و نسبت‌های کلی نظیر ارتفاع، وزن، پهنای طرححرفها و ... را تصحیح کنید.
10. نگاه کردن به کلمات
این نقل قول را از Matthew Carter بارها شنیده‌اید که: " تایپ مجموعه‌ای زیبا از حروف است و نه مجموعه‌ای از حروف زیبا". با توجه به این گفته سعی کنید به طراحی خود در سطح خطوط و پاراگراف‌ها، مرتباً نگاه کرده و آن را چک کنید.
وقتی تعدادی کارکتر ساختید، میتوانید آن‌ها را به Adhesion Text وارد کنید، که یک ابزار آنلاین است و با استفاده از جستجوی ساده‌ای بر اساس حروف الفبا، کلماتی را که تا کنون ساخته‌اید در اختیارتان قرار می‌دهد.
یک سند InDesign با قالب متنی بسازید و این کلمات را در آن کپی کنید. من هر یک از این قالب‌های متنی را به منظور مقایسه با اندازه فونت‌های مختلف (این اندازه‌ها به نوع استفاده از طرح‌حرف شما بستگی دارد) ذخیره کرده‌ام. در نهایت طرح‌حرف خود را بیرون برده و به منظور مشاهده آن در کار، در سند مربوطه آن را انتخاب کنید.
نکته: برنامه‌های مدیریتِ فونت نظیر FontExplorer و Font Book می‌توانند برای فعال کردن فونت‌ها به منظور استفاده در InDesign به شما کمک کنند. روی Mac بیرون بردن مستقیم طرح‌حرف به Library/Application Support/Adobe/Fonts به معنای این است که شما میتوانید دکمه export را زده و بلافاصله بین برنامه‌های مختلف، به منظور مشاهده تاثیر پاراگراف بندی و فاصله خطوط، حرکت کنید (البته برای کارهایی که درون محیط‌های Adobe انجام شده‌اند).
نکته: مادامی که در مراحل اولیه طراحی هستید و قبل از اینکه به سراغ فاصله‌گذاری بروید، میتوانید از ابزار موجود kerning (کاهش فاصله و فضاهای خالی میان دو حرف معین) بر روی InDesign به منظور ایجاد فضای بصری در حروف استفاده کنید. بکارگیری این ابزار در چاپ‌های سریع و نامرتب سودمند است. البته در مواردی که فاصله‌گذاری‌ها به خوبی رعایت شده‌اند، بکارگیری این ابزار لزومی ندارد. اما با توجه به اینکه همیشه می‌خواهیم به لحاظ بصری، فواصل خالی بین حروف، به خوبی رعایت شده باشد، استفاده از این ابزار را توصیه می‌کنیم.
11. مطالعه و بررسی سایر طرح‌ها
ساخت یک طرح حرف معتبر، نیازمند مطالعه و بررسی کارهای خوب دیگران است. نگاه انتقادی به این کارها، از منظر تاریخی و یا مفهومی، به شما کمک می‌کند تا از انتخاب‌های ویژه در این طراحی‌ها اطلاع یافته و به این ترتیب تاثیرگذاری خاصی را در طراحی خود ایجاد کنید. نگاه کنید که چگونه نظام‌های سازنده شکل‌ها بدون تناقض، با یکدیگر همراه شده‌اند و این در حالی است که توانسته‌اند هویت مستقل خود را حفظ کنند.
البته در این حوزه عناوین کاملاً متفاوتی را پیدا خواهید کرد، اما با این حال کتاب‌های خوب بسیاری هستند که به شما در رسیدن به مسیر درست کمک خواهند کرد. پیشنهاد من به شما اولاً مطالعه طرح‌حرف‌هایی است که به سبک کاری شما شباهت دارند و ثانیاً طرح‌حرف‌های متنی‌ای است که به عنوان نمونه‌های موفق شناخته شده‌اند.
12. کوچک کردن اندازه‌ها
مرور یک طرح‌حرف، در اندازه‌های مختلف و در سند آزمایشی بسیار مهم است. با توجه به نوع کار، ممکن است خوانایی در اندازه‌های کوچک تحت تاثیر قرار گیرد و امکان خوانش متن در فاصله‌های زیاد از بین برود.
تغییر اندازه‌ها ممکن است با دشواری‌هایی همراه شود. به رفتار شکل‌ها در طراحی خود، و در نتیجه‌ی تغییر اندازه‌ها توجه کرده و چگونگی تاثیر تصمیمات بر نمایش طراحی خود را فرا بگیرید.
13. مشاهده طراحی روی کاغذ
در مراحل مختلف از کار خود پرینت گرفته و بدانید که مشاهده کار خارج از محدوده پیکسل‌ها و بک لایت‌ها، به شما در ایجاد یک دید متفاوت کمک خواهد کرد. برای من پیدا کردن کاراکتراهای بد شکل، ریتم شمارنده‌ها، نوسان ضربه‌ها و ... در نسخه چاپیِ کار، ساده‌تر است.
تنظیم پیش‌طرح و نکات مرتبط نیز روی نسخه چاپی ساده‌تر به نظر می‌آید. مزیت دیگر پرینت طراحی، این است که وقتی هزاران تنظیم کوچک را در یک دوره طولانی انجام داده‌اید، خروجی چاپی می‌تواند روند این تنظیمات را برای شما مشخص ساخته و مسیر طی شده را برایتان نمایان می‌سازد.
14. کاراکترها فقط حروف الفبایی a-z نیستند
تجدید نظر روی نسخه چاپی کار من، از سوی مربی دوره، Leonidas Gerry
طرح‌حرف شما باید مجموعه محدودی از کاراکترها را در برگیرد، چرا که برای یک پروژه خاص، یا استفاده شخصی و یا مواردی از این دست، صرفاً یک طراحی تزیینی است. چنانچه هدف شما طرحی است که قرار است دیگر طراحان در پروژه‌های مختلف از آن استفاده کنند، پس باید انعطاف پذیر بوده و مجموعه کاراکترهای بیشتری داشته باشد. به این ترتیب باید حروف کوچک، نشانه‌های تفکیک (تلفظ) و انتخاب‌های عددی، اتصالی و . . . در آن وجود داشته باشد.
تبلیغات
15. سبک، وزن و پهنا
انتخاب وزن مناسب، غالباً می‌تواند جزئیات کوچکی که روزها وقت صرف آن کرده‌اید، خنثی کند. وقتی طراح، طرح‌حرف خاصی را انتخاب می‌کند، احتمالاً به پلتی از گزینه‌ها برای طراحی با آن طرح خاص نیاز دارد.
آیا امکان ایتالیک شده واقعی برای طرح‌حرف شما وجود دارد یا اینکه صرفاً قابلیت اجرای یک رومن اریب (slanted roman)در آن دیده می‌شود؟ آیا طرح‌حرف شما برای نسخه‌های فشرده نیز مناسب است؟
پاسخِ این سوالات مستقیماً با هدف اصلی و موضوعاتِ مورد استفاده شما مرتبط است. به عنوان نمونه‌ای از فونت‌های آشنا میتوانید کار TheSans که Lucas de Groot آن را طراحی کرده است، ببینید.
16. توجه به کاربرد جهانی
در این مرحله، شما چیزی را طراحی کرده و به آن افتخار می‌کنید. آیا کار خود را با طرح‌حرف لاتینی شروع کرده‌اید؟ حالا 250 میلیون خواننده‌ای که در شرق اروپا و آسیای مرکزی و با الفبای Cyrillic (الفبایی برای نوشتن زبان‌های اسلاوی) می‌نویسند، چگونه باید آن را بخوانند؟ یا 220 میلیون خواننده هندی و نپالی که با خط Devanagari (خط دیوانگری برای نوشتن سانسکریت و هندی) می‌نویسند، چه باید بکنند؟
در واقع، باید گفت بازار خوبی برای طرح‌حرف‌های غیر لاتین وجود دارد و متاسفانه الفباها و خطوط بسیاری هستند که در این حوزه پوشش داده نشده‌اند. سوالی که معمولاً از خود می‌پرسم این است که: "آیا گویشور غیر بومی می‌تواند خط خوبی را برای زبانی که نمی‌تواند آن را بخواند، طراحی کند؟"
پاسخ، قطعاً مثبت است. این کار به تحقیقات گسترده‌ای در زمینه فراگیری فرهنگ و تاریخ خطوط، ملاقات با گویشوران و کشف نمونه‌های تاریخی نیاز دارد. در اینجا باید گفت که بسیاری از طرح‌حرف‌های بسیار خوب و ممتاز، با توجه به پیشینه‌های تاریخی طراحی شده‌اند.
17. کار خود را به آزمایش بگذارید
وقتی چیزی را ساخته و طراحی کردید، می‌خواهید نحوه اجرای آن روی طیف گسترده‌ای از کارها، متناسب با اهداف اولیه خود ببینید. میتوانید این فونت جدید را روی پروژه‌های طراحی قبلی استفاده کرده و آن را با طرح‌حرف نسخه اصلی جابجا کنید. کار هنری ویژه‌ای را طراحی کرده و تغییراتی روی آن اعمال کنید. همچنین میتوانید از دوستان خود بخواهید تا آن را آزمایش کرده و نظرات خود را ارائه دهند.
18. منابع بیشتر
در این مقاله صرفاً بر روش‌های کاربردی که من فراگرفته بودم، تاکید کرده و موضوع اصلی، در کانون توجه ما نبوده است. به منظور افزایش آگاهی در این حوزه و همچنین اطلاع از کارهای موجود، منابع بسیار خوبی را در اینجا آورده‌ایم.
- I Love Typography: So you want to create a font یک راهنمای خوب، هر چند حالا یک منبع قدیمی به حساب می‌آید.
- Thinking with Type منبع خوبی برای علاقه‌مندان به طراحی حروف
- Typographica.org مباحثی درباره فهرست‌های مطالعاتی مناسب
- Reading lists and resources به طور فعال در بخش کارشناسی ارشد طراحی حروف در MA بکار می‌رود
- Type Cookerتمرین‌هایی برای طراحی حروف
- Typeface design کارهای پایانی University of Reading
- 8 Faces معرفی طراحان برجسته در حوزه تایپوگرافی و طراحی حروف
- Adhesion text مولد متنی متحرک
- Diacritics Project همه آنچه که برای طراحی فونت‌ها با تلفظ صحیح نیاز دارید