طراحی تابلو دل مشغولی من در بیست سال گذشته بوده است و هر چه بیش تر به آن می اندیشم، از بی توجهی ای که نسبت به این مقوله ی گرافیک روا داشته می شود، بیشتر متأسف می شوم.طراحی تابلو فصل مشترکی است میان معماری و گرافیک. این فصل اشتراک بدین معنی است که مقوله ی طراحی تابلو هم از جانب جامعه ی طراحان گرافیک از یک سو و هم از جانب معماران و مهندسان ساختمان از سوی دیگر، باید امری بسیار جدی تلقی شود.
ما متأسفانه به نظر می رسد که این حساسیت از سوی هیچ کدام از دو سوی نام برده اعمال نمی شود و در فقدان این همکاری، طراحی تابلو به دست تابلوساز و سفارش دهنده انجام می شود و عدم دانش کافی این هر دو کار را به جایی رسانیده که هر روزه و در هر جا شاهد منظری بسیار زشت و ناهنجار در معابر عمومی هستیم. تأثیری که این همه زشتی بر روان ما می گذارد، شایسته ی تحقیقی در خور و کند و کاوی از نوعی دیگر است. تابلوساز همان طور که از نام وی بر می آید، عاملی است اجرایی که با ساخت و ساز سر و کار دارد و باید بتواند طرحی را که توسط طراح گرافیست ارائه شده، با ساخت کاری مطلوب تولید و بر نمای ساختمان نصب کند. سامان دهی این قضیه همکاری مؤسسات زیر را می طلبد: انجمن صنفی طراحان گرافیک ایران، سازمان نظام مهندسی ساختمان، سازمان زیباسازی شهرداری، اتحادیه ی صنفی تابلوسازان، انجمن صنفی کانون های تبلیغاتی و مؤسسات آموزش عالی که طراحیگرافیک درآن ها آموزش داده می شود. دراین جا می خواهم به سابقه ی همکاری خود با یک گروه مهندسان مشاور اشاره کنم.مسئولیت من در این مجموعه به عنوان یک طراح گرافیست ( با گرایش گرافیک محیطی ) این است که بر بدنه ی سازه های معماری چه نوع تابلوهایی باید طراحی و نصب شود. سازه هایی نظیر پارک، ترمینال، ایست گاه آتش نشانی، پمپ بنزین. شاید این اول باری است که چنین تجربه ای در یک مجموعه ی معماری اعمال می شود. در صورتی که اگر تأمل کنیم، به این نتیجه خواهیم رسید که همکاری مهندس معمار و طراح گرافیک به منظور طراحی تابلو بسیار ضروری است و نبود این همکاری، آن چیزی است که شهرهای ما را به آن دچار کرده است . متأسفانه این عدم شناخت از جانب جامعه ی معماران و مهندسان ساختمان نیز وجود دارد که در نشست هایی می توان آنان را نیز توجیه و وادار و یا بهتر بگوییم تشویق به همکاری کرد.
این دغدغه ی خاطر مرا بر آن داشت که به عنوان مدرس گرافیک درمؤسسات آموزش عالی ، چندین پروژه ی پایان نامه را به طراحی تابلو اختصاص دهم و توجه دانشجویان را به این مقوله ی مهم جلب کنم. برخی از این پایان نامه ها با موضوعات زیر است:
1. طراحی تابلو برای بافت های قدیمی شهری
2. طراحی تابلو برای سازمان ها و ادارات و شرکت ها
3. طراحی تابلو برای مؤسسات بهداشتی و درمانی
4. طراحی تابلو برای فروشگاه ها و مراکز تجاری
5. طراحی تابلو برای مؤسسات آموزشی
امیدوارم که وقت آن رسیده باشد که درک کنیم، طراحی گرافیک صرفاً طراحی نشانه و پوستر نیست. این که فکر می کنیم پوستر در درجه ی با اهمیت تری از مثلاً گرافیک محیطی است و در نمایشگاه ها و بینال ها تا آنجا پیش می رویم که بخش بسیار زیادی را به پوستر اختصاص می دهیم و سایر مقوله های گرافیک را در اولویت های بعدی قرار می دهیم، کمی از فرهیختگی به دور است. تمام زیر مجموعه های گرافیک هر کدام درجای خود اهمیت خاص خود را دارند و درجه بندی میزان اهمیت آن ها، کاملاً بی مورد است. اگر تاریخ مصرف دیدن یک پوستر چندین روز است، در عوض تابلوها و گرافیک محیطی برای سالیان زیادی در جای خود باقی خواهند ماند و ما را مجبور می سازندکه هر روز برای سال ها آن ها را نظاره گر باشیم. و این که تا چه اندازه از دیدن آن ها لذت می بریم، یا آن ها را با بی رغبتی تحمل می کنیم را به داوری می گذارم.
متأسفانه همان بی مهری ای که جامعه ی گرافیک نسبت به « طراحی تابلو » دارد، درجامعه ی معماران نیز دیده می شود. از دید یک معمار، پایان کار یک ساختمان هنگامی است که ساخت و سازها تمام شده است. در جوامع پیش رفته تر، اصولاً طراحی تابلو یا مجموعه تابلوها بر روی نمای یک ساختمان، آخرین وظیفه رسمی یک معمار است که باید با همکاری یک گرافیست آن را به انجام برساند و جای خاصی را در نمای ساخمان برای تابلوها و ابعاد آن در نظر بگیرد.
در این جا کم تر معماری را سراغ دارید که در این مرحله یعنی طراحی تابلو، نظارت مستقیم داشته باشد و این کار را به اتمام برساند.
اگر می پذیرید که معماری هم مانند گرافیک زیر مجموعه ای دارد که همه ی آن ها هم دارای اهمیت هستند، یکی از آن زیر مجموعه ها طراحی تابلواست که بر بدنه ی ساختمان یا قسمت های داخلی خود نمایی می کند و اهمیت آن از ساخت اسکلت فلزی یا تأسیسات هیچ کمتر نیست. یک معمار و گرافیست قابل با همکاری هم و با در نظرگرفتن کارکرد ساختمان ( یک بیمارستان یا یک مدرسه ) ، جنسیت مصالح به کار رفته در ساختمان، تابلو یا تابلوهایی را طراحی می کنند که هم معرف شخصیت ساختمان و هم سازندگان آن است.
متأسفانه در نبود همکاری گرافیست و معمار در طراحی تابلو، کار به دست تابلوساز افتاده است. اگر بتوانیم به این توافق برسیم که طراحی تابلو از ساخت تابلو جدات است، آن وقت به این نتیجه خواهیم رسید که کار یک گرافیست با یک تابلوساز تفاوت دارد. در اینجا حرفه ی تابلوسازی و طراحی تابلو در هم ادغام شده و تابلوسازها هر دو کار را انجام می دهند، در صورتی که هیچ دانشی در مورد طراحی گرافیک تابلو ندارند. تابلوسازی نوعی حرفه و مهارت فنی است که با ساخت و ساز و ماتریال سر و کار دارد و از طراحی کاملاً جدا است.
اما هنگامی که تابلوساز هر دو وظیفه ( طراحی و ساخت ) را به عهده می گیرد، متأسفانه نتیجه بسیار اسف بار است، که نمونه های آن را بر در و دیوار شهر مشاهده می کنیم. به جرأت می توان گفت به جز درصد کمی، بقیه ی موارد ساخت و طراحی تابلوهای شهری دارای مشکل است و همین معضلات نهایتاً باعث می شود که آن تابلو زیبا نباشد و کاربرد ( Function ) آن هم دچار اشکال باشد.
وقتی چیزی زیبا نباشد، حتماً زشت است و مجموع این زشتی ها، شهری پر از معابر و ساختمان های ناهنجار را به وجود می آورند و ما به عنوان نظاره گر و مصرف کننده، از بهداشت روانی سالمی برخوردار نخواهیم بود.
همان طور که حرفه ی یک آرشیتکت با یک برق کار و لوله کش ساختمانی تفاوت دارد، بر همین قیاس نیز باید بپذیریم که کار طراح گرافیست نیز از تابلوساز جدا است.
تصویر1 : اشتباه تصویر 2 : درست
تصویر3 : درست تصویر 4 : درست
تصویر5 : درست تصویر 6 : اشتباه
( تصویرهای 7 و 8 )
تصویر7 : درست تصویر 8 : اشتباه
( تصویر 9 )
تصویر9
نوشتار باید درعین سادگی ، کوتاه باشد و از نوشته های طولانی و اضافی دوری کرد. آوردن نمادهای تبلیغاتی یا معرفی کالا، آدرس، تلفن و ... در تابلو غیر ضروری است .کارکرد تابلو در یک ساختمان یا بر سردر یک فروشگاه فقط معرفی آن محل است و نه چیز دیگر.
نوع فونت به کار رفته باید معرف کالا یا خدماتی باشد که توسط آن مؤسسه یا فروشگاه عرضه می شود. مسلماً فونتی که برای یک ابزار فروشی به کار می رود، با فونتی که برای یک آرایشگاه استفاده می شود، متفاوت است. دانش شناخت فونت و طراحی حروف از تخصص های گرافیک است و طراح باید آموزش دیده باشد. متأسفانه تابلوساز فاقد این تجربه و دانش است. اندازه ی فونت به کار رفته نسبت به فاصله ای که بیننده از آن دارد، در ارتباط مستقیم است.
یکی از استدلال های غلط درمورد اندازه ی نوشتار این است که فکر می کنند هر چه اندازه ی نوشته بزرگ تر باشد، بهتر خوانده می شود. این بدان می ماند که فکر کنیم هر چه بلندتر داد بزنیم، طرف مقابل ما بهتر خواهد شنید و به تبع حرف ما را بهتر خواهد فهمید!
جدول زیر نشان دهنده ی فاصله ی خوانایی حروف است.
تصویر10 : درست تصویر 11 : اشتباه
تصویر12
تصویر13
تصویر14 : درست تصویر 15 : درست
تصویر16: اشتباه
تصویر17 : درست تصویر 18 : درست
بسته به نوع نمایی که بر روی آن تابلو نصب می شود، ماتریال ها می توانند تغییر کنند. به عنوان مثال وقتی که برای ساختمانی با نمای تمام شیشه ای می خواهیم تابلویی طراحی کنیم، چه ماتریالی بر روی آن مناسب خواهد بود؟
اگر بر روی زمینه ای از سنگ، قرار است تابلویی نصب شود، چه ماتریالی جالباست؟ تنوع ماتریال ها درحال حاضر بسیار زیاد است و ترکیب آن ها با یکدیگر و زمینه ای که بر روی آن قرار می گیرند، انتخاب ها زیادی را به وجود می آورند. قدر مسلم آن است که تشخیص ماتریال ها و کاربرد هر کدام از آن ها با نظر معمار و گرافیست و تابلوساز امکان پذیر است. آنچه در اینجا شایسته ی دقت است، مرغوبیت مصالح وماتریال های به کار رفته است. با توجه به این که تابلو از مواردی است که سال های زیادی کارکرد دارد و معمولاً تابلوهای خارجی (Outside) درمعرض عوامل جوی قرار دارند، مصالح به کار رفته باید از نوعی باشد که جواب گوی این نیازها باشد. تابلوها بعد از نصب و در طول سالیان احتیاج به تعمیر و نگهداری دارند. ( تصویرهای 19 تا 24)
تصویر19: درست
تصویر20 : درست تصویر 21 : درست
تصویر22 : اشتباه تصویر 23 : اشتباه
تصویر24: اشتباه
تصویر25 تصویر 26
تصویر27 تصویر 28
تصویر29 تصویر 30
تصویر31 : درست تصویر 32 : دچار فرسودگی
تصویر33: درست
تصویر34: اشتباه
تصویر35
تصویر36 و 37 : نمونه کارگاه های مجهز تابلوسازی
تصویر38
تصویر39
تصویر40
بسیاری از مؤسسات و ادارات دولتی به خاطر این که فقط در طول روز فعال می باشند، احتیاجی به نورپردازی خاصی ندارند و درواقع با نور محیط یا نورخورشید، نورپردازی می شوند و شب ها نمودی ندارند. اما مکان هایی چون رستوران ها، فروشگاه ها، سینماها ، مراکز تفریحی و ... هم در طول روز و هم شب فعال هستند و تابلوهای آن ها نیز باید جلوه گری روزانه و شبانه داشته باشد . ( تصویر 46 )
نوع دیگر نورپردازی، نور از پشت (Backlit) است. لامپ ها در پشت تابلوهایی از جنس فلکسی گلاس یا فلکسی فیس که نور را عبور می دهند (Transparent) نصب می شوند و جلوه ی خاص خود را دارند.
8. رنگ در تابلو : تابلوها معمولاً از دو قسمت تشکیل شده اند: زمینه ی تابلو( Background ) و حروف روز زمینه. انتخاب رنگ زمینه و حروف روی آن و هم آهنگی آن با ماتریال های معماری نمای ساختمان، اهمیت خاصی دارد . در بعضی موارد ممکن است که نوشته ها مستقیماً بر روی نمای ساختمان نصب شود و در واقع نمای ساختمان همان نقشه زمینه را داشته باشد . ( تصویر 49 )
