نزدیک به صد سال از طرح مسائل آکادمیک و تجزیه تحلیل دقیق مشکلات کار با حروف و حروفچینی در دنیا میگذرد. فوتوریستها، دادائیستها، ساختارگرایان، اهالی باهاوس و متولیان جنبش حروفچینی جدید، سردمداران سبک سوئیسی طراحی، منادیان فتوتکست و تا طراحان منتسب به پست مدرن؛ هرکدام به نوعی در تکوین ارکان تایپوگرافی به عنوان یکی از حیاتیترین خوراکها برای طراحان گرافیک، گامهای مستوفایی برداشتهاند. اگرچه کمابیش از طریق رسانه ها اخباری از اتفاقات آن سوی دنیا به ما رسیده و میرسد؛ متأسفانه ما از آن همه که در کار تایپوگرافی غربی وجود دارد، جز اطواری نا موزون چندان نصیبی نبردهایم. دیوارهای ستبری چون تفاوت زبان، دوری مکان و ... از جمله عوامل تحدید در این حوزه به شمار میآیند. آوردن دانش تایپوگرافی از غرب، علاوه بر نیاز به توانایی ترجمه، محتاج چیزی مهمتر است؛ توان تطبیق دستاوردهای غربی با مصرف در ایران و یا به عبارتی دیگر بومی سازی عمیق آن دستاوردها.
این کار قابل توجه و ارزشمند، نیاز به رغبت و حضور کسانی دارد که علاوه بر آشنایی کامل با ابزار مترجمی، از فرم ساختارصوری نوشتار (برای نمونه قواعد خوشنویسی) شناخت کافی داشته باشند. نشانههای موجود به وضوح میگویند: در ایران چنین کسانی یا نبودهاند و یا اگر بودهاند، در مسیر عینیت دادن به چنین متون خطیری، کاهلی کردهاند.
کتاب تایپوگرافی به نگارش و تنظیم فرشید مثقالی، شاید اولین نمونهی به نسبت، استانداردی است که در ایران، مسائل واقعی مربوط به کار با حروف را به شکلی ساده و واقعی مورد توجه قرار داده است. اگرچه کسانی جسته و گریخته و به فراخور بضاعت و امکان، سعی در ورود به بحث تایپوگرافی و حل و فصل مسائل آن داشتهاند، اما این کتاب از بسیار جوانب یا به کل با آنها تفاوت دارد و یا بسیار کاملتر است.
اکنون با تهیه و نگارش این متن، حداقل دو امکان دم دست ما قرار دارد: یکی اینکه معلمان و طراحان با استفاده از اطلاعات و راهنماییهای عملیاتی بسیار که در کتاب وجود دارد، به استانداردهای جهانی در تولید و آموزش تقرب بیشتری جویند، و دیگر آنکه کسانی پیدا شوند و با تألیفاتی جدیدتر و کاملتر قدمهای دیگری برای فراز آمدن از این نردبام بیمنتها ،که ما در آغازیترین پلههای آنیم بردارند.
با مشاهده و مطالعهی کتاب تایپوگرافی چیزهای متفاوت و زیادی دستگیرمان میشود که در اینجا به چند مورد آنها به کوتاهی اشاره میشود:
- مثقالی کوشیدهاست که در این کتاب اصطلاحات تخصصی مربوط به تایپوگرافی و نحوههای مختلفی که در آن است را به سادگی و با تصاویر و نمونههایی توضیح دهد.
- در جهت شفافیت بخشیدن به مطالب کتاب، نمونههایی از آثار طراحان گرافیک ایرانی انتخاب و با توضیحاتی همراه شده است. اگرچه مثقالی میتوانسته نمونههای بسیار در میان آثار طراحان ایرانی بیابد که در آنها توجهی به بنیانهای اولیهی کار با تایپ نشده، نگارنده با پیش گرفتن روش ایجابی، غالباً از میان نمونههای موجود آثار طراحان، نمونههای معقولتر را برگزیده است.
- اگرچه تایپوگرافی یا آنگونه که در کتاب ترجمه شده: حروفچینی؛ با صفحهآرایی و طراحی حروف یکی نیست، اما به سبب اشتراک بسیاری که در مباحث آنها وجود دارد، این کتاب میتواند تکمله یا نقدی ضمنی باشد بر کتابهای "دبیره"، "خط در گرافیک" و "صفحهآرایی" آموزش و پرورش. مثقالی در این کتاب هوشمندانه کوشیده است، علاوه بر اشاره بر آسیبهایی که در گرافیک ما وجود دارد، برای کمک به آشنایی با مفاهیم بنیادی در تایپوگرافی، مباحثی علمی و آکادمیک را طرح نماید. به زعم این متن، او تا حد زیادی توانسته از محدودهی سلایق غریزی پافراتر نهد و وارد گسترهی وسیعتری از شناخت ابژهی تایپوگرافی ایرانی شود.
- فرشید مثقالی یکی از نمایندگان برجستهی گرافیک منتسب به فرهنگی و یا هنری در ایران است. او در سالهای اخیر، بخصوص پس از بازگشت از امریکا، چه در سخنرانیها و چه در نوشتههایش به وفور به مسألهی دیزاین و اطلاع رسانی، و خلاءهایی که در حول و حوش گرافیک ایران وجود دارد پرداخته، دو کتاب "دیزاین" و "تایپوگرافی" که به فاصلهی یک سال (1389ش- 1390ش) و با همکاری مؤسسهی فرهنگی و پژوهشی چاپ و نشر نظر منتشر شده، تأییدی است بر این مدعا.
- کتاب تایپوگرافی در قطع خشتی، با کاغذ و چاپی قابل قبول در 144 صفحه و قیمت 105000 ریال منتشر شده است.طبعا کتابی که به تایپوگرافی می پردازد، به لحاظ دیزاین توجه خاصی را می طلبد. مثقالی که عهدهدارطراحی گرافیک کتاب هم بوده ، به خوبی توانسته بر مسائل پیچیده ی صفحهآرایی و حروفچینی کتاب فائق آید. اما با توجه به کم سابقه بودن دیزاین چنین کتابهایی در ایران، بدیهی است که به نسبت نمونههای اوریژینال غربی ، کاستیهایی درآن وجود داشته باشد.
- تألیف چنین کتبی کمکی است به ارتقاء سطح کیفی گرافیک ایران و دانشجویانی که علیرغم گذراندن واحدهای مربوطه، زاویهی زیادی با ماهیت گرافیک و تایپوگرافی دارند.