چیزی که ایجاد خواهید کرد
جدول حروف الفبایی که در بخش مقدمه ارائه شد یک نگاه اجمالی به آن ها بود. در این نوشته می خواهیم با جزئیات بیشتری به حروف نگاه کنیم. در ادامه اندازة هر یک از حروف، شکل اصلی آن ها و ارتباط آن ها با خط مبنا و همچنین حروفی که در اطراف آن هستند را خواهید آموخت. همچنین تصاویر حروف در نوشته های تاریخی به خط کوفی نیز در این نوشته آمده است، تا نشان دهیم حروف چقدر می توانند نسبت به شکل اصلیشان تغییر پیدا کنند.
اگر چنانچه با چیزی که در این نوشته از کلمات عربی آمده است، آشنا هستید و این آشنایی از نگاه به کلمات عربی اطرافتان بدست آمده، ممکن است برخی از حروف کاملا متفاوت با آن چه که می دانستید، باشند. به عنوان تذکر باید بگوییم که در این نوشته بین خود حروف، که در عربی 28 تا هستند، و شکل حروف، که فقط 18 تا هستند، فرق می گذاریم. چرا که تعداد زیادی از حروف از شکل یکسانی برخوردارند و تنها تفاوت آن ها در تعداد نقاط آن هاست.
توجه داشته باشید نمی خواهیم اصولی برای نوشتن حروف ارائه کنیم، چرا که هرکدام از آن ها را می توان به شکل های مختلفی نوشت. کار ما بسیار شبیه به ساخت سازة یک ساختمان است. با این که سازة ساختمان از بیرون آن قابل مشاهده نیست، اما اگر درست و موزون باشد، نقش بیشتری از تزئینات داخلی در زیبایی ساختمان خواهد داشت. اعتبار این تشبیه زمانی مشخص می شود که بدانیم روشی که ما در این نوشته پی گرفته ایم، در زبان عربی هندسی (handasi) نامیده می شود. این لغت هم معنای "هندسی" را در خود دارد و هم معنای "معماری".
عناصر اصلی
برای شروع بیایید قسمت های مختلف یک حرف را تعریف کنیم. اگر با دقت نگاه کنیم، می توانیم خط عربی را متشکل از اشکالی بدانیم که بر یک خط مبنا استوارند. خطی که مانند یک ریسمان درون هر نوشته ای هست و فقط لحظه ای ناپدید می شود که حروف متصل نیستند. بعضی از این اشکال ثابت هستند: آن ها بدن حروف هستند. قسمت دیگری از شکل ها نیز زمانی می آیند که حرف به حروف دیگر متصل نباشد: آن ها دم حروف هستند.
شکل بدن حروف در ادامه می آید:
اغلب اشکال پایه ای خطوط عمودی هستند (در حالت اصلی، نه در حالات دیگر). یک دندانه (tooth) که می تواند به عنوان الف کوتاه بیاید (برای اطلاعات بیشتر در مورد الف پایین را ببینید). دندانة کج (notch) یک خط اُریب است. میزان انحراف این دندانه از خط مبنا، انواع مختلفی از حروف را می سازد. وقتی یک حرف شامل یک خط، موازی با خط مبناست، نتیجه آن چیزی است که ما ترجیح می دهیم به آن جعبه (box) بگوییم. ممکن است سمت چپ این جعبه باز باشد. به عنوان نمونه در کاف و دال. در نهایت حلقه (loop) یا دایره که بعضی مواقع بالای خط مبنا قرار می گیرد.
دنبالة حروف رابطه های گوناگونی با خط مبنا دارند:
دنبالة مسطح (flat tail) یک خط افقی ساده است که روی خط مبنا قرار می گیرد و می تواند طول های متفاوتی داشته باشد. هر چیزی که به انتهای آن اضافه می شود، تزئینی است. دنبالة بازگشتی (returning tail) روی خط مبنا شروع می شود و زیر خودش چین می خورد. بخش پایینی این شکل، می تواند تا جایی که مطلوب است، کشیده شود. دنبالة بازگشتی یک منحنی باز است که قسمت باز آن، سمت راست قرار می گیرد. کاسه (bowl) که همواره قسمت بالایی آن باز است. شکل آن همواره کامل نیست و حتما باید زیر خط مبنا کشیده شود.
18 شکل حروف
در ترسیمة زیر، شکل اصلی هر حرف را مورد بررسی قرار می دهیم و سپس چند مثال از شکل حرف که در حالات مختلف و دوران های تاریخی متفاوت نوشته شده اند، می آوریم.
این شکل اصلی مانند بخش ناپیدای ساختمان ماست. مثل پیچ و مهرة سازة یا شبیه به سیاه قلمی که در ابتدای نقاشی زده می شود. پس شکل خارجی حرف نیست. پس فکر نکنید که این اشکال همان حروف هستند. مثال هایی که آورده ایم، مثالی از حروف است و برای این آمده اند که شما حس بهتری نسبت به آن ها داشته باشید.
تدریس منطق خط کوفی، به جز برای افراد ماهر، کار سختی است؛ برخلاف خط شکسته. برای هر حرف یک شکل مشخص وجود ندارد، حالتی که بتوانیم نشان بدهیم و بگوییم این حرف، فقط به همین شکل نوشته می شود. فراموش نکنید ما به شناخت ماهیت ظریف هر حرف نیاز داریم. به همین دلیل است که محدوده ای از فرم حروف را نشان می دهیم. به همین ترتیب، ممکن است به حروفی که در یک خانواده قرار می گیرند نگاه کنید و به خوبی احساس کنید که چه چیزی آن ها را به هم شبیه کرده است، اما نتوانید چیزی را که می بینید روی صفحة کاغذ پیاده کنید.
لطفا توجه داشته باشید که به دنبال شناخت شیوه های مختلف نوشتن در دوره های مختلف زمانی، آن هم با نگاهی علمی و دقیق نیستیم. اولا به علت کمیابی و آشفتگی منابع انجام این کار به راستی ناممکن است. ثانیا برای این که این کار هیچ ارتباطی با هدف شما ندارد. چرا که فقط می خواهید با حروف آشنا شوید. برای یک خطاط، مسائل تاریخی اهمیتی ندارد. اگر این ساده سازی را انجام داده ایم، برای این است که انجام این کار مفیدتر است.
و حالا بیایید شکل حروف را بررسی کنیم. در ادامه ترتیب گرافیکی یا عددی خاصی برای حروف وجود ندارد. فقط اشکال شبیه به هم در گروه هایی دسته بندی شده اند.
الف (Alif) ا
الف یک حرف اساسی است. به صورت یک خط عمودی یا یک مستطیل بلند است. حرفی غیرمتصل است بنابراین فقط به حرف قبل از خودش متصل می شود. با رنگ خاکستری نشان داده ایم که چطور به حرف قبلی خودش وصل می شود. و خط پر رنگ افقی، نشان دهندة خط مبناست. خطی که همواره باید حواسمان به آن باشد. حرف الف روی خط مبنا قرار می گیرد. پهنای الف، واحد اندازه گیری ما را تعریف می کند.
برای ارتفاع، در این نمودار، پنج واحد درنظر گرفتیم. این ارتفاع صرفا مقداری است که برای شروع انتخاب کردیم. این حرف نسبت همة حروف الفبا را مشخص می کند و یک خوشنویس حروف دیگر را با آن متناسب می کند. نحوة انجام این کار با مهارت کافی موضوع درس های بعدی ماست. در همة نمونه ها به هر حال فقط ارتفاع دو حرف به اندازة الف است و هیچ حرف دیگری از آن بلندتر نیست.
مثال تاریخی زیر به ما نشان می دهد که خیلی از اوقات قسمت پایین الف به سمت راست منحرف می شود. شاید بخاطر این است که می خواهیم فضای بیشتری را اشغال کند. اگر یادتان باشد در مثال اولی که از خط کوفی دیدیم، الف ها با فاصله های گسترده و کشیده تری مشخص شده بودند. در چنین ترکیبی، الف باید بیشتر به چشم بیاید. و در مثال “Kufic on vellum” می بینیم جایی که اشغال کرده است بیشتر از یک مربع نیست. هر چه الف خمیده تر و بلندتر می شود، قسمت انتهایی ظریف تر می شود. این کار برای زینت بخشیدن به کار است، همانطور که استادانه به قسمت بالایی حرف، یک زائده اضافه می شود.
Bâ' ب , Tâ' ت , Thâ' ث
برخلاف الف که اصل آن عمودی بود، قسمت عمدة حرف ب افقی است. سر آن یک دندانه کوچک وجود دارد، اما وقتی از انتها به حرف دیگری وصل نیست، یک دنبالة بلند می شود (حداقل طول آن به اندازة الف می باشد و می توان انتهای آن را با یک دندانه بست). ارتفاع دندانه نیز مهم است. در همة نمونه ها ارتفاع آن از جعبه ها، دندانه های اُریب یا حلقه ها بیشتر نیست. حرف ب همواره روی خط مبنا نوشته می شود.
اگرچه درمورد ب صحبت می کنیم، اما شکل آن قابل تعمیم به دو حرف دیگر ت و ث نیز هست. ب یک نقطه در پایین خود دارد. ت دو نقطه و ث نیز سه نقطه در بالای خود دارند. محل قرارگیری آن ها خیلی سخت گیرانه نیست و بستگی به زیبایی شناسی نوشته دارد. وقتی حرف متصل است، نزدیک دندانه قرار می گیرند ولی وقتی متصل نیستند، هر جایی که بیشتر به چشم بیاید، قرار می گیرند.
با این که مثال های تاریخی اختلافات جزئی دارند، مثال هایی از چگونگی کشیدن انتهای حرف ارائه می دهند. در فرم Ornamental یک فرورفتگی در زیر خط مبنا بین دندانه و دنبالة حرف اضافه شده است- زیبایی عاملی است که می تواند باعث تغییرات اساسی روی شکل رسمی حرف بشود.
Nûn ن
هنگام اتصال، ن یک دندانه است، مثل شکلی که در گروه قبلی گفتیم و وجه تمایز آن یک نقطه بالای آن است. اما به جای دنبالة صاف، دندانة آن به یک کاسه (bowl) اضافه می شود- درواقع می توان گفت ن یک کاسه است.
دو حالتی که در پایین آمده اند، منعکس کنندة تحول عمیقی است که شکل حرف پیدا کرده است:
در فرم اول، ن مثل یک کاسه که دهانه ای با زاویة باز دارد، آمده است. به جای منحنی باز یا کاسة مربعی که فرم امروزی ن است- اگرچه هنوز هم به شیوة قدیمی نوشته می شود.
مهم است که هر دو فرم را بشناسید چرا که هر حرفی که یک کاسه دارد، ن دارد، چه قدیمی باشد یا جدید. برعکس، بعضی از حروف مانند ر هستند که ممکن است با ن اشتباه گرفته شوند.
خارج از متن، در فرم اولیه، یعنی آن چه که در بعضی از مثالهای تاریخی پایین وجود دارد، حرف ن بسیار شبیه به ر است. این پیچیدگی زمانی حل می شود که به این دو حرف در یک متن نگاه کنیم. وقتی ن یک مربع است، ر شبیه به یک مثلث است که روی خط مبنا قرار دارد (با دقت به ر نگاه کنید). وقتی ن مایل و سه گوش است، ر دو شکستگی دارد.
Lâm ل
این حرف، یکی از دو حرفی است که ارتفاع آن ها به اندازة الف است. ل در واقع از یک الف متصل به ن (یا یک دندانه بلند با یک کاسه) تشکیل شده است. ل جزو حروفی است که یک فرم جدید و یک فرم قدیمی در خط کوفی دارند.
خود ل، حرف مهمی به نظر نمی رسد اما هنگامی که با الف ترکیب می شود، ترکیب بسیار پرکاربردی می سازند. این بدان معناست که هر متنی با یک زوج تکرارشوندة عمودی نشانه گذاری شده است و آن عنصر تجسمی یک گنج است. ممکن است برای موزون کردن متن به کار روند و این دو حرف را نمی توان اشتباه نوشت. الف و ل خود را با هر نوع تزئیناتی سازگار می کنند. لازم نیست شکل آن ها در هر متن یکسان باشد و هر بار می توانند به نحو متفاوتی نوشته شوند. ترکیب این دو حرف در ادامه نشان داده شده است. نمونه های آورده شده، تعداد کمی از تنوع شکل نوشتاری الف و ل را نشان می دهد.
توجه کنید که در Eastern Kufic، ل کاسة ابتدایی خود را حفظ کرده است. دلیل قطعی این انتخاب را نمی توانیم تشخیص دهیم اما حس می کنیم که دلیل این باشد: همة دندانه های کوتاه در این سبک نوشتن کج هستند.
اما دندانة بلند ل نمی تواند کج شود.
Yâ' ی
ی در بدنة خود، حرفی غیرعادی است. به نحوی که قسمت بالایی آن (که کم اهمیت تر از دنبالة آن است) به شکل یک حلقه است که می تواند شکل های متفاوتی داشته باشد. ادامة این حرف را یک منحنی که به سمت عقب برمیگردد، می سازد. بیشتر اوقات این منحنی زیر قسمت بالایی قرار می گیرد و به شکل حرف S در می آید. بعدها شکل S شروع به یک سیر تکامل موازی با شکل کاسة حرف ن کرد. بنابراین در برخی از سبک ها حرف ن و ی شبیه یکدیگر نوشته می شوند.
در هر صورت هر سه دنباله می توانند در هر زمانی و بدون هیچ ابهامی مورد استفاده قرار بگیرند. این مسئله باعث می شود ی را بتوان با خلاقیت بیشتری نوشت. همچنین شناسایی این حرف را بسیار سخت می کند. توجه کنید که ی هنگامی که متصل است، بدنة آن تبدیل به یک دندانه می شود که زیر آن دو نقطه قرار دارد.
در تصویر زیر، به مثال Eastern Kufic توجه کنید که در آن همة بدنه از قلم افتاده است و از ی فقط یک دنباله باقی مانده است.
Râ'ر , Zayn ز
ر، به نیمة نون معروف است. این تعریف باعث می شود تا نسبت به هر دو فرم قدیمی و جدید آن احساس درستی پیدا کنیم. در شروع، ر در اصل خطی منحنی است که با زاویة خیلی کم روی خط مبنا قرار گرفته است، در حالی که ن، همانطور که در بالا دیدیم، شکل یکسانی دارد اما منحنی آن تا زیر خط مبنا ادامه می یابد. در نسخه های قدیمی به نظر می رسد حرف ر یک شکستگی دارد و شکل یک سه گوش به خود گرفته است.
در حقیقت، برای چشم های افراد امروزی بیشتر شبیه به د است. اما حرف د در آن زمان یک جعبه بوده است. به همین دلیل به راحتی می توان آن ها را از یکدیگر تشخیص داد. همانطور که در طول زمان شکل ن تغییر می کرد، به تناسب حرف ر همانطور تغییر می کند. بنابراین حروف در یک نوشته، هرگز ظاهر یکسانی ندارند.
توجه کنید که در تصویر زیر در فرم Ornamental چطور انتهای حرف، تا روی آن بالا آمده است؛ یک وسیلة خوب برای پوشاندن فضاهای خالی و نابهنجار نوشته.
Sîn س , Shîn ش
حرف س از اجزایی تشکیل شده است که از قبل با آن ها آشنا هستیم: سه دندانه، و یک کاسه در انتهای آن. همینطور می توان گفت که این حرف از دو دندانه به همراه یک ن کامل تشکیل شده است (در مثال تاریخی زیر در بخش on stone این تعریف نشان داده شده است). حرف س بدون نقطه است در حالی که ش سه نقطه دارد.
سه دندانة س وقتی به دیگر حروف دندانه دار نزدیک است، می توانند گیج کننده باشند. بنابراین کار عاقلانه ای است که فاصلة میان آن ها را برای تبدیلشان به یک واحد کاهش دهیم (هرچند می توان این کار را با ابزار دیگری هم انجام داد).
تکرار دندانه ها در این حرف می تواند خسته کننده باشد. برای جبران این مسئله برخی از راه حل های خلاقانه استفاده شده اند. ساده ترین کار، تغییر در ارتفاع دندانه هاست. نوعاً دندانة وسط ارتفاع معمولی یک دندانه را دارد، دندانة اول کمی بلندتر و آخرین دندانه کمی کوتاهتر است. در Eastern Kufic دندانه ها طوری قرار گرفته اند که این حرف شبیه به یک مثلث شده است. یک راه حل دیگر در Ornamental تمرکز روی دندانة وسط است و برای ایجاد تقارن، آن را بلندتر می کنند.
Jîm ج , Ḥâ' ح , Khâ' خ
این شکل حرف با یک دندانة اُریب در ابتدای حرف و یک دنباله که به سمت عقب بازمی گردد، قابل تشخیص است. ج یک نقطه زیر خود دارد (یا درون منحنی پایین حرف، که وقتی نقطه گذاشته می شود، منحنی کوتاهتر کشیده می شود). ح نقطه ندارد و خ یک نقطه در بالای خود دارد (یا قبل از دندانة اُریب، بستگی به این دارد که کدام مکان مناسبتر است.)
چند چیز عجیب راجع به این حرف وجود دارد. اول این که دنبالة بازگشتی آن گاهی اوقات تبدیل به یک دنبالة مسطح می شود. این موضوع تعجب آور است چرا که به نظر می رسد این منحنی قسمتی اصلی از شکل حرف باشد، اما چند نمونة تاریخی پیدا کردیم که این موضوع را نشان می دهند. در اوایل راجع به این مسئله ابهام وجود داشت. اما از آن جایی که در این نوشته ها هیچ حرف دیگری در ابتدای خود دندانة اُریب ندارد، این ابهام حل شده است.
دوم این که ارتباط این حرف با حرف قبلیش همیشه روی خط مبنا انجام نمی گیرد: بعضی اوقات می بینیم که حروف مستقیما به بالای دندانة اُریب متصل شده اند. این موضوع یک خط مبنای دیگر در بالای خط مبنای اصلی ایجاد می کند.
و مورد آخر، شکل دندانة ابتدایی حرف است که به انواع مختلفی دارد. این دندانة اُریب مثل دندانه های دیگر حروف هرگز نمی تواند عمودی باشد اما می تواند به یک جعبة باز کوچک تبدیل شود، یا یک چهارم از یک دایره (محدب یا مقعر) یا هر ترکیبی از این دو شکل. گاهی اوقات تا پایین خط مبنا ادامه می یابد (مثال Eastern Kufic را ببینید). یک راه خوب برای شکستن یکنواختی بیش از حد خط مبنا.
Ayn ع , Ghayn غ
این حرف، یک حرف کاملا جالب و ظریف است، این را از تنوع نوشتن آن در طول تاریخ می فهمیم. می دانیم که بدنة ع در هنگام اتصال مانند یک آنتن است. دو دندانة اُریب که روی یکدیگر قرار گرفته اند. و ثابت می کنیم که فرم غیر متصل آن (در حالت اصلی) یک دندانه به سمت عقب است. یعنی نقطة مقابل حرف ح.
تنها نوشتن این حرف با نی، منجر به تبدیل این دندانه به یک منحنی کوچک می شود. به همین ترتیب، آنتن این حرف (یعنی دو دندانة اُریب) به هم متصل نوشته می شوند. چرا که سرعت نوشتن ع بیشتر می شود. در زمان حال این کار متداول شده است، اما از شیوة قبلی نوشتن نیز همچنان استفاده می شود.
حرف ع یک دنبالة بازگشتی مثل حرف ج دارد. تنها تفاوت ع و غ در یک نقطه بالای این حرف است.
تنوع اشکال برای ع در حالت متصل، در تصویر زیر یک نکتة مهم را برجسته می کند: شکل ع متمایز از فرم حلقه است و از آن ساخته نشده است. فراموش نکنید نحوة قرارگیری این حرف روی خط مبنا طوری است که همواره نقطة پایینی دو آنتن باید روی خط مبنا قرار گیرد. شکل این حرف متقارن است و دو بخش دارد که هر یک، آینة دیگری است. می توان تصور کرد که ستون فقرات حرف در وسط آن قرار دارد و هر کار تزئینی که روی نوشتن حرف انجام می گیرد، حول آن متمرکز شده است.
Mîm م
م یک حلقة کامل است. یک دایرة بی نقص که گاهی دنباله ای ندارد و گاهی یک دنبالة بسیار کوچک دارد. این تنها حرفی است که می تواند طوری نوشته شود که خط مبنا در وسط آن قرار گیرد (حرف مبنا دایره را قطع کند). اگرچه می تواند روی خط مبنا هم نوشته شود، اما هرگز از روی خط مبنا بلند نمی شود. می توان گفت در مقابل حرف ع، م همیشه در دو نقطه با خط مبنا ارتباط دارد. با این حال مثل ع، ستون فقرات آن در مرکز قرار دارد و هر تزئینی حول آن قرار می گیرد.
مثال های تاریخی تنوع بسیار زیادی را در نحوة رسم دنبالة این حرف نشان می دهد: کوتاه یا بلند، عمودی یا افقی. به نظر نمی رسد موضوع مهمی باشد، چرا که دنبالة این حرف، بیشتر از آن که قسمتی از حرف باشد، وسیله ای برای تزئین نوشته است. موضوع مهم این است که نباید دنبالة دیگر حروف را متعلق به این حرف دانست. یک دنبالة مسطح، به عنوان مثال این حرف را تبدیل به ف و یک کاسه آن را تبدیل به ق می کند. به همین دلیل است که انوع مختلفی از دنبالة آزاد این حرف را در پایین می بینید و هیچ یک در توضیحات ما در بالا وجود ندارد. به طبیعت مرکزگرای این حرف دقت کنید، اگرچه این موضوع در مثال های Eastern Kufic و یک استثنا در مثال on Stone کمتر دیده می شود.
Fâ' ف
ب یک حلقه روی یک دندانه است، با دنباله ای مسطح (مثل شکل ب). اگرچه حلقة آن می تواند بالاتر از خط مبنا یا روی آن قرار گیرد، با این حال می توانید حضور دندانه را در هر دو صورت حس کنید. ستون فقرات این حرف در سمت راست آن قرار دارد.
نتیجه آن است که ف می تواند به کلی روی خط مبنا بخوابد و حلقة آن به جای یک دایرة کامل به یک چهارم دایره تبدیل شود. اگر یک قله یا اشکال دیگری به این حرف اضافه می شوند، در مرکز نیستند بلکه در بالای حرف قرار دارند. در مثال North African variation، شکلی است که برای نوشتن م از همان شیوة نوشتن ع استفاده شده است. یک تصمیم هوشمندانة طراحی برای استفاده از فرم حرف ع و پررنگ تر کردن دایرة این حرف. یک مثال خوب از بازی با قواعد بدون زیرپاگذاشتن آن ها.
Qâf ق
بدنة ق در هر صورتی شبیه به ف است، به جز وجود دو نقطه به جای یک نقطه. فاکتور مجزاکنندة این دو حرف، دنبالة آن هاست که گاهی به اشتباه یکی درنظر گرفته می شود. در واقع ق یک کاسه دارد، یک منحنی زیر خط مبنا، اما ف یک دنبالة مسطح دارد. در فرم اولیة این حرف تفاوت بیشتری دیده می شود و تا حدودی این حرف شبیه به ی نوشته می شده است.
مثال های تاریخی تغییرات اساسی در دنبالة این حرف را نشان می دهند. شکل های متفاوتی از داس گرفته تا شکل S. اما بتدریج تغییر کرده است. فقط یک بخش کوچکی از منحنی زیر حرف باقی مانده است. به یکی از مثال های بخش on Stone توجه کنید که دنبالة این حرف چطور مانند حرف ن شده است.
Wâw و
این حرف یک از یک ر و یک حلقة بالای آن درست می شود. در فرم های قدیمی، انتهای روی خط مبنا قرار می گرفته است. در فرم های بعدی، شکل حلقه روی دندانه بیشتر دیده می شود، چیزی شبیه به ف. ستون فقرات این حرف در سمت راست آن قرار دارد و حلقة آن همیشه روی خط مبنا قرار میگیرد.
مثل ر، دنبالة این حرف می تواند بچرخد و در بالای حلقة آن قرار بگیرد؛ برای زیباتر شدن نوشته.
Hâ' ه
آخرین حرف حلقه دار، ه است. وقتی به حرف دیگری متصل می شود، حالت اصلی آن دو حلقه در اطراف یک دندانه است. این دو حلقه به شیوه های مختلفی نوشته می شوند: به صورت عمودی روی هم، به شکل مربع یا مثلث، با حلقه یا بدون حلقه و... .
حداقل یک مثال وجود دارد که یک حلقه در بالای خط مبنا و دیگری در زیر آن قرار دارد. وقتی این حرف متصل نیست. شبیه به ف بدون دنباله می شود.
بعضی از مثال هایی که در زیر آمده اند، نشان می دهند که چطور حرف ه در انتهای کلمه به سمت بالا می رود. اما توجه کنید که این حالت فقط در زمانی اتفاق می افتد که این حرف به حرف قبلی خود متصل باشد. حرف ه در حالت غیرمتصل نمی تواند روی یک دندانه قرار بگیرد و حتما باید روی خط مبنا باشد.
Dâl د , Dhâl ذ
در خط کوفی، د از یک حرف جعبه ای کوچکتر است. اما وقتی از خطی به جز خط کوفی استفاده می کنیم، بزرگتر می شود. به صورت افقی می تواند کشیده نوشته شود، اما از آن جایی که شبیه به حرف ک می شود، بهتر آن است که از ارتفاع حرف ا کوتاهتر نوشته شود و حرف ک نیز از آن کوچکتر نباشد. این حرف یک قسمت قلاب مانند دارد که معمولا مورب است، اما می توان آن را عمودی یا به چند روش دیگر نوشت. ذ با یک نقطه بالای آن از حرف د متمایز می شود. نقطه ای که در بالای قلاب قرار می گیرد.
برخلاف ر، د هرگز در خط کوفی تغییری نکرده است، اگرچه در Eastern Kufic شبیه به یک مثلث شده است. البته در این نوع خط کوفی، برای تعداد زیادی از حروف چنین اتفاقی پیش می آید. از بعضی از حالات Ornamental، قلاب بزرگتر شده است تا جایی که از حرف ک قابل تشخیص نیست. تفاوت این دو حرف در این سبک، فقط در غیرمتصل بودن حرف د به حرف بعدی خودش است.
Kâf ک
تنها تفاوت این حرف با حرف د، در متصل بودن است. در واقع می توان گفت توسعة داده شدة حرف د است. قلاب آن بزرگتر و بلندتر شده است (در قالب هایی به جز خط کوفی، قلاب حرف د از بین می رود، در حالی که قلاب ک برجسته تر می شود).
ما همچنین دریافتیم در حالت غیرمتصل، خط پایینی این حرف کشیده تر نوشته می شود. این کشیدگی تناسب زیبایی با ارتفاع قلاب دارد. توجه داشته باشید شیوة نوشتنی که امروز برای ک استفاده می شود و از یک لام و همزه تشکیل شده است، در خط کوفی وجود ندارد.
مثال های پایین تنوع شکل قلاب و اختلاف بین خط های گوناگون را نشان می دهند. یکی از مثال های بخش Eastern Kufic مانند بادبادکی است که به آن یک نخ متصل است. در این نمونه ها یک چیز عجیب هم وجود دارد: یک ک فانتزی با بدنی سه گانه در بخش Ornamental، بدون این که شکل اصلی حرف از بین برود.
Sâd ص , Ḍâd ض
ص یک جعبة چسبیده به یک دندانه است. طول دندانة آن هرگز به اندازة طول دندانة حرف ط نمی رسد. حرف ض با یک نقطه در بالای آن متمایز می شود.
به حالت غیر طبیعی حرف در مثال Ornamental توجه کنید که برای ایجاد تقارن از دو دندانه استفاده شده است.
Ṭâ' ط , Ẓâ' ظ
ط متشکل از یک جعبه و یک الف یا یک دندانة بلند است. بلندای دندانة آن به اندازة حرف ل است. در حالت اصلی هیچ دنباله ای ندارد. فقط یک دنبالة کوچک دارد (شبیه آن چه در حرف م است). حرف ظ با یک نقطه در بالای آن مشخص می شود که معمولا قبل از دندانه روی بدنة حرف قرار می گیرد.
دندانة بلند، لازم نیست حتما عمودی باشد و بعضی اوقات به اندازة قلاب د و ک کج می شود. بعضی اوقات این حرف دقیقا شبیه به ک می شود، با این تفاوت کوچک که در ط برخلاف ک یک جعبة بسته وجود دارد. حتی مثال هایی وجود دارد که دندانة بلند روی جعبة حرف قرار گرفته است، به جای این که در سمت چپ آن جا بگیرد.
Lâm-Alif لا
مطالعة حروف بدون نگاه به حرف بیست و نهم الفبا امکانپذیر نیست؛ ترکیب لام و الف. وقتی الف بعد از لام قرار می گیرد، شکل X مانندی را تشکیل می دهند که روی خط مبنا قرار دارد. مثلثی که تشکیل می شود، ارتفاع حلقة دیگر حروف را دنبال می کند و دسته های آن به اندازة الف ارتفاع می گیرند.
به نظر می رسد هیچ حرفی به اندازة این ترکیب مبتکرانه نوشته نشده اند. قانون خاصی برای نوشتن این ترکیب وجود ندارد به جز این که باید روی خط مبنا قرار بگیرد و به حرف بعد از خود متصل نمی شوند.
تقارن، عنصری مهم در شیوة نوشتن این ترکیب است. اما یک مثال در پایین آمده است که از چنین قاعده ای پیروی نمی کند.
نکات زیادی در این نوشته ذکر شد و نباید انتظار داشته باشید که با یک بار خواندن این نوشته، همة آن ها را به خاطر بسپارید. این نوشته را به عنوان یک منبع درنظر بگیرید و هر زمان که خواستید می توانید به آن رجوع کنید.