آرش تنهایی
پوستر های انقلاب بخشی مهم، از تاریخ گرافیک ایران محسوب می شوند ؛ اما بنا به دلایلی چون نبود پژوهش و واکاوی جدی در این عرصه ، و یا نگاه سیاسی سالهای نخست انقلاب ، همچون دیگر زمینه های گرافیک هنوز کمتر به آن پرداخته شده است ، و متاسفانه طراحان نسل امروز کشور آشنایی کمی با آن آثار دارند؛ و این نمونه ای است از انقطاع و گسستی که در طول دوران تاریخی در فرهنگ و هنر این سرزمین به کرات شاهد آن بوده ایم ، و حاصل اختراع مجدد چرخ است که بار ها و بارها صورت می گیرد.
بهزاد شیشه گران
همزمان با جریان روشنگر های اواخر دوران قاجار و گسترش ارتباط با جهان خارج و شروع انتشار روزنامه های خواهان تجدد ، بارقه های تصاویر اجتماعی – سیاسی نخست به شکل کاریکاتور نمود پیدا می کند (1)، تا سالها بعد از آن نیز کاریکاتور تنها شکل موجود گرافیک سیاسی در ایران است ، و گرافیک سیاسی به شکل پوستر به وجود نمی آید ، شاید یکی از علل را بتوان در نبود تحمل مخالفان در حاکمیت بر شمرد ، هرچند بررسی علل و آسیب شناسی عدم رشد این مقوله در این اندک نمی گنجد.
پوستر نمایشگاه حسینیه ارشاد/ طراح: ناشناس
طراح ناشناس
اکبر احری پور
امیر اثباتی
تنها در سالهای انقلاب است که این جریان به صورت خود جوش شکل می گیرد ، حوالی سالهای 1354-1355 کوروش شیشه گران اولین پوستر های سیاسی را در داخل ایران (2) با مضمون برای صلح در لبنان و پس از آن پوستر آزادی قلم را با همکاری برادرانش منتشر می کنند . مورد استقبال مردم و بازخواست ساواک قرار می گیرند ، بهزاد و اسماعیل شیشه گران نیز به جریان خلق پوستر های انقلابی می پیوندند و به ساخت پوستر هایی از این دست می پردازند .
در جوش و خروش های پیش از انقلاب نیز گروهی از دانشجویان هنرهای زیبا پوستر هایی برای انقلاب خلق می کنند – گروه 57 - را تعدادی از دانشجویان آن دوران هنرهای زیبا همچون امیر اثباتی ، اکبر اهری پور ، محمد فرزین ، عبد الرضا نیکو و ... (3) آراپیک باغداساریان و نیکزاد نجومی که از قدیمی تر های دانشکده بودند تشکیل می دهند ، این گروه آثار خود را با امضای مشترک به نمایش می گذارند (4) . مرتضی ممیز نیز دورا دور آنان را همراهی می کند.
اسماعیل شیشه گران
اسماعیل شیشه گران
ژرژ داوود زاده
کوروش شیشه گران
پس از این نمایشگاه گروه دیگری از دانشجویان نیز پس از پیروزی انقلاب در حسینه ارشاد نمایشگاهی از آثار خود را برگزار می کنند (5) . به جز این حرکت ها طراحان زیادی در طول این دوران به صورت انفرادی دست به تولید و ساخت پوستر می زنند ، پوستر های بسیاری نیز توسط مردم عادی ساخته می شود و در طول مبارزات مورد استفاده قرار می گیرد . پس از پیروزی انقلاب نیز پوستر هایی در رابطه با انقلاب طراحی و منتشر می شوند که در برخی شاهد ادامه روح انقلابی پوستر ها هستیم و برخی فقط پوستر هایی در تجلیل و ستایش انقلاب هستند ، به طور کلی ( به جز چند استثنا که اشاره شد ) طراحی و تولید این پوستر ها فردی و خود جوش است ، با هر وسیله ممکن اعم از دستگاه کپی ، اوزالید ، چاپ سیلک و بعد ها افست تکثیر می شوند ، اغلب طراحان این پوستر ها ، پوستر هایی سیاسی انقلاب های دیگر جهان را ندیده و مورد مطالعه قرار نداده اند ، هرچند ماحصل کار شباهتهایی به پوستر های انقلابی نقاط دیگر جهان دارد ، استفاده از رنگ سیاه و قرمز که رنگ اغلب پوسترهاست ، مفاهیم ساده و کوبنده ، تصاویری همچون مشت ، خون، گل لاله ، پرنده ، تفنگ عنصر غالب این پوستر هاست و بیننده را در برداشت اول متاثر می کنند ، مردم با این پوستر ها به خوبی ارتباط بر قرار می کنند و این پوستر ها هستند که قشر زیادی از مردم و جامعه را با پوستر آشنا می کنند ، نکته جلب توجه در پوستر های انقلاب رعایت ادب و نزاکتی است که در بسیاری از پوستر ها دیده می شود ، تند ترین انتقادات نیز اغلب با بی نزاکتی و توهین همراه نمی شوند ، پوستر بیشتر ها بیانیه های هستند که بسیار منطقی متین و هرچند همراه با هیجان و از طراحان صادر شده اند ، در این پوستر ها هجو هزل جایی ندارند ، بر خلاف آنچه در گرافیک سیاسی سایر کشور ها به کرات دیده می شود ، سالهای 55 13تا 1360 سالهای اوج و شکوفایی پوستر های انقلابی است ، در این سالها پوستر های زیادی ساخته می شود ، که گهگاه آثاری درخشان و در خور توجه اند ، اما با شروع جنگ نگاه ها به سمت جنگ می رود و طومار پوستر های انقلاب ایران بسته می شود اما پوستر ها ی سیاسی و اجتماعی به شکلهای دیگر به حیات خود ادامه می دهند .
منبع: نشریه "جهت اطلاع" به نقل از "مجله رنگ"
1.حمید ساهر . سیر تحولات ۷۰ سال کاریکاتور ایران . تهران . آترپات
2. در کتاب les 500 offiches de mai 68 . که پوستر هایی انقلاب 68 فرانسه را نمایش می دهد پوستری ایرانی موجود است ، که هرچند در خارج از ایران منتشر شده اما از اولین پوستر هایی سیاسی ایران به شمار می آید .
3. مقدمه کتاب گرافیک ایران 1. انتشارات داروگ نوشته حسین چنعانی ، این نمایشگاه را به همت امیر اثباتی عنوان می کند ، امیر اثباتی این را حاصل کار گروهی و آن افراد را در آن نمایشگاه به خاطر می آورد و افرادی را عنوان می کند که شاید امروز نخواهند آن نمایشگاه را در کارنامه خود عنوان کنند .
4. خبر و گزارش این نمایشگاه در صفحه نخست روزنامه کیهان 30 دی 1357 چاپ شده است ، حتی پوستر تئاتر تسخیر شدگان امیر اثباتی – موجود در آرشیو تالار مولوی _ نیز امضا گروه 57 را بر خود دارد
5. از شرکت کنندگان این نمایشگاه می توان به حبیب اله صادقی ، حسین خسروجردی ، ابوالفضل عالی ، ژرژ داوود زاده و ... نام برد که بعدها بخش تجسمی حوزه هنری را شکل می دهند .
6. فایل آثار مرحوم اکبر اهری پور را آیدین سهرابی از آرشیو تبریز گرافیک در اختیار من گذاشتند .